Gele ridderzwam

Van het geslacht Ridderzwam (Tricholoma) komen in Nederland ongeveer 35 soorten voor. Van dit aantal zijn er een aantal eetbaar en een aantal giftig. De gele ridderzwam (Tricholoma equestre) is recent van de eerste naar de tweede categorie overgeplaatst. Een strafoverplaatsing, zo zal hieronder blijken.

De gele ridderzwam heeft een kegelvormige hoed met een doorsnede tot wel tien centimeter. De kleur van de bovenzijde van de hoed benoemt men gewoonlijk als heldergeel met een khaki-kleurig centrum. De lamellen zijn citroenerig geel. De steel is ook al geel en is gewoonlijk een centimeter of tien lang. Hij is een zeldzame gast, maar als je geluk hebt, kun je hem in Nederland in naaldbossen aantreffen in een droge, voedselarme omgeving.
Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Tricholoma, is een combinatiewoord uit het Grieks van trichos ('haar') en loma ('rand' of 'grens'). Het zal de vorm van de hoed beschrijven. Het tweede deel, equestre, is van Latijnse oorsprong. Het woord equester is 'van een (paarden)berijder' of 'ruiter' want een equum is een paard. De soortnaam verklaart de vorm van de hoed, die op een zadel lijkt. Vroeger hadden alleen ridders de beschikking over een écht zadel. De rest van de bevolking kon zich óf geen paard óf geen zadel veroorloven.

Van de gele ridderzwam werd van oudsher gedacht dat het een eetbare soort was. Hij werd zelfs bijzonder geroemd om zijn smaak en de fijnproevers konden op de markt eeuwenlang eenvoudig een maaltje kopen. Maar tussen 1992 en 2000 zijn er een twaalftal gevallen bekend gemaakt van mensen die een vorm van rhabdomyolysis hadden opgelopen als gevolg van het eten van grote hoeveelheden gele ridderzwam. Een ziekte met een onheilspellende naam als rhabdomyolysis betekent meestal niet veel goeds en dat klopt. Rhabdomyolysis is een voortgeschreden spierziekte, waarbij dwarsgestreept spierweefsel steeds verder beschadigd raakt, spiercelafbraak optreedt en de inhoud van de spiercellen in de circulatie belandt.

Met andere woorden: je spieren lossen op. De eerste signalen van vergiftiging traden binnen een tot vier dagen op met patiënten die spierzwakte melden die soms vergezeld ging met pijn. Die spierzwakte werd gedurende een dag of vier steeds erger en ging vergezeld van een gevoel van stijfheid en het donker worden van de urine doordat het lichaam de afbraakproducten afvoerde. Misselijkheid, zweten en een rode gelaatskleur werden ook gemeld. Uiteindelijk stierven drie van de 12 patiënten.

Dat was zeker geen goed nieuws voor de reputatie van de gele ridderzwam, een reputatie die ook al onder druk was komen te staan om het nogal makkelijk is om je te vergissen. Hij heeft namelijk een aantal broertjes, zoals de scherpe gele ridderzwam (Tricholoma aestuans) en de narcisridderzwam (Tricholoma sulphureum), die nogal op hem lijken en min of meer giftig zijn. Een fataal foutje is dus al snel gemaakt.

Geen opmerkingen: