Penicillium verrucosum en Ochratoxine A

Penicillium verrucosum is een schimmel en is een minder bekend broertje van Penicillium chrysogenum, de schimmel die het antibioticum penicilline produceert. Hij heeft nog een paar nuttige kaasmakende familieleden, waaronder Penicillium candidum (de schimmel in Brie en Camembert), Penicillium glaucum (de schimmel in Gorgonzola) en Penicillium roqueforti (de schimmel in Roquefort en Danish Blue).
Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Penicillium, is afkomstig van het Latijnse penicillus, dat 'penseel' of 'kwast' betekent. Het beschrijft de vorm van deze schimmelfamilie (zie de bovenstaande afbeelding). Het tweede deel, verrucosum, is ook al afgeleid uit het Latijn, verruca 'wrat' of 'verhoging' betekent. Het woord Ochratoxine is geleend uit het Oudgrieks, waar khros 'lichtgeel' betekende. Wij gebruiken het nog steeds in de vorm van de kleur oker.

Penicillium verrucosum is een zogenaamde extremofiel, een organisme dat zich nog kan reproduceren in extreme omstandigheden, zoals temperatuur, druk, zuur, zout, schadelijke straling of zelfs in de ruimte. Deze versie kan overleven in extreme koude, waardoor hij zelfs in arctische omstandigheden goed kan gedijen.

In tegenstelling tot zijn familieleden is deze schimmel nooit positief in het nieuws. Hij is namelijk in staat om een zeer potent mycotoxine te produceren, dat de naam ochratoxine A heeft gekregen. De schimmel houdt van vochtige omstandigheden en plant zich gewoonlijk voort op allerlei graansoorten. Dus in slechte, regenachtige zomers, gekoppeld aan minder professionele bewaarmethoden, kan deze schimmel snel grote hoeveelheden graan besmetten.

Stel dat je op je vakantie ambachtelijk bereid brood eet dat je bij de bakker in een pittoresk dorpje in Zuid-Europa hebt gekocht, dan bestaat de kleine kans dat je besmet raakt met ochratoxine A. Dat mycotoxine remt de werking van je immuunsysteem, is teratogeen (het veroorzaakt afwijkingen aan de foetus), is genotoxisch (het beschadigt het DNA en veroorzaakt daardoor erfelijke veranderingen ofwel mutaties) en is carcinogeen (het is kankerverwekkend). Het is zo'n krachtige stof dat de kleinste hoeveelheid al negatieve gevolgen voor je gezondheid kan hebben. Bovendien is het zelfs in staat om door je huid te dringen en daarna zijn destructieve werk te doen.
In de jaren vijftig van de vorige eeuw deden zich in enkele landen in de Balkan (Bulgarije, Joegoslavië en Roemenië) een aantal mysterieuze gevallen van nierfalen voor met een hoog aantal overleden patiënten als uiteindelijk gevolg. Het ziektebeeld kreeg de naam Balkan Endemic Nephropathy. Onderzoek wees uit dat deze mensen varkensvlees hadden gegeten, afkomstig van varkens die zich te goed hadden gedaan aan voer dat besmet was met ochratoxine A. De nieren van die varkens konden het gif niet verwerken, waarna het werd opgeslagen in het vetweefsel van de varkens. Toen mensen vervolgens dat besmette varkensvlees consumeerden konden ook de menselijke nieren die ochratoxine A niet verwerken. De nieren stierven af en daardoor overleden ook de mensen.

Van ochratoxine A is bekend dat het in ieder geval voorkomt in granen, koffiebonen, zuidvruchten en rode wijn.

Geen opmerkingen: