Echt moederkoren

Natuurlijk is moederkoren (Claviceps purpurea) geen echte paddenstoel, maar wel een daaraan gerelateerde schimmel. Moederkoorn wordt al sinds mensenheugenis gevreesd door zijn extreme giftigheid en ontstaat vaak na koude winters, die gevolgd worden door regenachtige zomers. Bepaalde graansoorten, zoals rogge, tarwe en gerst, blijken dan erg vatbaar te zijn voor het ontstaan van moederkoorn. De aangetaste graankorrels werden vroeger vaak ongemerkt verwerkt tot brood.
Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Claviceps, is afkomstig uit het Latijn en clavi betekent ‘sleutel’. De uitgang -cula maakt het geheel een verkleinwoord waardoor het samen ‘sleuteltje’ betekent en de vorm van moederkoorn beschrijft. Het tweede deel, purpurea komt natuurlijk ook uit het Latijn en betekent ‘purper’. Onder invloed van zonlicht verkleurt moederkoren en kan paarsig lijken. De meer wetenschappelijke naam voor moederkoren is ergot en dat woord is op zich weer afkomstig van het oud-Franse woord argot dat ‘spoor’ (van het paard de sporen geven) betekent en ook dat woord beschrijft de wat vreemde vorm van het moederkoren.

De giftigheid van het echte moederkoren is het gevolg van hoge concentraties (tot wel 2 procent van de droge massa) van het alkaloïde ergotamine. Hoewel de schimmel ook nog andere schadelijke ergoline-alkaloïden in zich draagt is die ergotamine wel de meest giftige en het heeft zelfs de naam gegeven aan een speciaal ziektebeeld; ergotisme. In de Middeleeuwen werd deze aandoening wel ‘Saint Anthony’s Fire’ genoemd naar de monniken van de Orde van Sint Anthony plus de meest in het oog springende symptomen. Je kreeg namelijk een vreselijk brandend gevoel in je ledematen als gevolg van doorbloedingsproblemen. Daardoor ontstond vaak gangreen en moesten die ledematen door de monniken worden geamputeerd (waar ze na verloop van tijd erg bedreven in werden). De gifstoffen hadden ook een behoorlijk negatief effect op de geest: ze veroorzaakten hallucinaties, irrationeel gedrag, misselijkheid, overgeven, toevallen, stuiptrekkingen en zelfs de dood (als je de eerdere amputaties al had overleefd).

Die grote nadelen werden echter tijdelijk voordelen wanneer het moederkoren werd ingezet als middel om een abortus op te wekken of om bloedingen na de geboorte te stelpen. Vaak stierf echter niet alleen de ongeboren en ongewenste vrucht, maar ook de moeder.

De ergotamine wordt tegenwoordig gebruikt om lysergisch zuur te maken en dat is zelf een chemische voorloper voor LSD. Moederkoren bevat van nature zelf ook minieme hoeveelheden van dat lysergisch zuur. Geen wonder dus dat moederkoren hallucinerend werkt. Maar alles is niet wat het schijnt omdat uit de moederkoren twee werkzame middelen worden geproduceerd die gebruikt worden bij de succesvolle behandeling van de Ziekte van Parkinson. Vervelend is wel dat je hartkleppen er kapot van gaan.