Kroonbekerzwam

De kroonbekerzwam (Sarcosphaera coronaria) wordt ook wel scharlaken bekerzwam genoemd. Deze nogal zeldzame soort is een opvallende paddenstoel uit de familie Sarcoscyphaceae. De kroonbekerzwam is inheems in de gematigde delen van Europa en Noord-Amerika.

Lang werd gedacht dat de kroonbekerzwam eenzaam en alleen in het geslacht Sarcoscypha vertoefde, maar modern onderzoek heeft intussen aangetoond dat er nogal wat familieleden bestaan: twee in Europa en Noord-Afrika (Sarcoscypha coronaria en Sarcoscypha crassa), minimaal twaalf in Noord-Amerika (Sarcoscypha columbiana, Sarcoscypha pacifica, Sarcoscypha montana, Sarcoscypha gigantea, etc) en een paar in Azië[1].

De kroonbekerzwam heeft een kleine, kelkvormige vruchtlichamen (1 tot 5 centimeter breed) met een felrode tot scharlakenrode binnenkant, die glad en glanzend is. De buitenkant is wittig tot lichtroze en vaak iets viltig. De rand van de beker is soms licht gekruld. De korte, witte steel van 0,5 tot 2 centimeter zit vaak in de grond verborgen. De kroonbekerzwam groeit op dood hout, zoals takken of stronken van loofbomen, vooral in graslanden, bossen of parken. Hij verschijnt vaak in de late winter tot vroege lente (februari tot april).

Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Sarcosphaera, is een combinatiewoord uit het Oudgrieks, waar sarx (σάρξ) 'vlees' of 'vlezig' betekent en sphaera (σφαῖρα) 'bol' of 'sfeer', Samengevoegd is dat dus 'vlezige bol' en het beschrijft de aanvankelijk bolvormige, vaak gesloten vorm van het vruchtlichaam, dat ondergronds begint en later kan opensplijten in een stervorm. Het tweede deel, coronaria, is van Latijnse herkomt, waar corōna 'kroon' of 'rouwkrans' betekende. In dit geval is het uiteraard 'kroon'.

Er zijn nog veel boeken, vakbladen en internetpagina's die klakkeloos overschrijven dat de kroonbekerzwam eetbaar is. Sommige bronnen wedden een beetje op twee paarden door te stellen dat deze soort niet giftig is, maar niet echt smakelijk is en daarom niet als eetbaar beschouwd moeten worden.

De werkelijkheid is dat de kroonbekerzwam echt giftig is en in Europa al behoorlijk wat dodelijke slachtoffers op zijn geweten heeft. Onderzoek heeft uitgewezen dat de kroonbekerszwam van zichzelf niet giftig is, maar heel goed is in het accumuleren van het supergiftige arsenicum uit de bodem[2]. Ze noemen de kroonbekerzwam zelfs een hyperaccumulator en deze soort kan (in theorie) worden ingezet om vervuilde bodems te herstellen. Hij 'zuigt' immers de arsenicum uit die bodem. Minder bekend is dat de kroonbekerzwam ook erg van chloor houdt en ook dat opslaat in zijn cellen.

[1] Borovička et al: Taxonomic revision of the genus Sarcosphaera (Ascomycota: Pezizales) in Europe and North America revealed unexpected diversity in Nature – 2024
[2] Stijve et al: Arsenic accumulation in some higher fungi in Persoonia - Molecular Phylogeny and Evolution of Fungi - 1990