Kleverige knolamaniet

De kleverige knolamaniet (Amanita virosa) behoort tot de familie van de amanieten en daarmee is hij in goed gezelschap met behoorlijk wat giftige broertjes en zusjes, waaronder de vliegenzwam (Amanita muscaria) en de groene knolamaniet (Amanita phalloides). Deze soort is één van de dodelijkste en is tegelijkertijd behoorlijk zeldzaam in onze contreien. Dat is op zich ook alweer een probleem omdat de bol- of eivormige jonge zwammen gemakkelijk met jonge champignons verward kunnen worden. Zijn hoed en lamellen zijn namelijk zuiver wit. Daarom moet dringend gewaarschuwd worden tegen het verzamelen van onvolgroeide champignons.
Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Amanita is afkomstig van het Griekse woord Amanitai. Het is een meervoudsvorm en betekent ‘(een soort) Paddenstoelen’. Het tweede deel, virosa, is afgeleid van het Latijnse woord virosus dat ‘giftig’ betekent. Vergelijk het maar met het woord ‘virus’ dat ooit ook zijn leven begon als (onzichtbaar) gif. In Engelstalige landen wordt deze paddenstoel destroying angel (‘vernietigende engel’) genoemd en dat zegt ook al dat hij er engelachtig mooi uitziet, maar dodelijk giftig moet zijn.

De kleverige knolamaniet bevat zulke dodelijke hoeveelheden amatoxines en phallotoxines, dat deskundigen zelfs waarschuwen om exemplaren niet naast andere, eetbare paddenstoelen te leggen of om ze niet met ongehandschoende handen vast te pakken. Van de amatoxines zijn α-amanitine en β-amanitine de belangrijkste componenten die verantwoordelijk zijn voor de vergiftigingsverschijnselen. Deze amanitines zijn cirkelvormige peptides van acht aminozuren. Deze peptides belemmeren de werking van het RNA-polymerase-enzym en dat is heel lastig want daardoor ga je dood. De cellen van je lever en nieren kunnen hun afval niet meer kwijtraken en sterven af. Daardoor stoppen deze organen uiteindelijk met werken en de enige optie is dan nog een transplantatie. Er bestaat geen antistof of medicijn tegen dit gif.

Het vervelende is ook nog dat de eerste effecten pas na een uur of tien zichtbaar worden. Daardoor is het vaststellen van de oorzaak al een stuk lastiger en het leegpompen van de maag heeft dan ook geen enkel nut meer. Die eerste effecten zijn overgeven, diarree en hevige krampen, maar die gaan na een uur of zes weer over en het geeft dus een gemeen signaal van ‘ik ben weer aan het opknappen’. Op de vierde of vijfde dag begint het maagdarmkanaal te bloeden en worden de lever en nieren fataal aangetast, je glijdt in een coma met ademhalingsuitval en een week later ben je dood.

In de negentiende eeuw hadden Franse ‘onderzoekers’ een kuur gevonden: vermalen hersenen van konijnen in jam (om de smaak te verbeteren) zou helpen. Ikzelf denk eigenlijk niet dat het helpt.