Zwarte amaniet

De zwarte amaniet (Amanita inopinata) levert een raadsel op: niemand weet waar hij inheems is. De zwarte amaniet is in 1987 voor het eerst wetenschappelijk beschreven op basis van een vondst in Zuidoost-Engeland uit 1983. Later bleek ook een Engelse vondst uit 1976 tot diezelfde soort te behoren. Iets soortgelijks deed zich voor in Nieuw-Zeeland, waar in 2000 ook enkele oudere vondsten zwarte amanieten betroffen, de oudste uit 1964. Dit was ook een van de argumenten om dat land als brongebied voor de Europese introductie te beschouwen. Daar staat tegenover dat de soort in beide werelddelen vrijwel alleen in urbane of sterk door de mens beïnvloede biotopen voorkomt, meestal in gezelschap van niet inheemse of door de mens aangeplante bomen. Mogelijk is het dus in beide gevallen een introductie van elders, maar waar dat dan is blijft onbekend. In Nederland wordt hij sinds 2000 sporadisch gesignaleerd.

[Photo: Guido van Boeckel]

De soort is qua uiterlijk een typische amaniet met een tot acht centimeter brede hoed die bezet is met grijs-bruine tot zwarte, harige schubben. De lamellen zijn crèmewit tot zalmkleurig. De steel kan meer dan vier centimeter lang worden.

Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Amanita, is afkomstig van het Griekse woord Amanitai. Het is een meervoudsvorm en betekent ‘(een soort) Paddenstoelen’. Het tweede deel, inopinata, heeft een Latijnse herkomst, want inopinatus betekent 'onverwacht'. Het beschrijft de verwarring over diens herkomst.

De zwarte amaniet leeft voor zover bekend saprotroof (levend van dood organisch materiaal), in tegenstelling tot de meeste amanieten die in symbiose leven met hogere planten (vooral bomen). Het blijkt echter dat amanieten de vaardigheid hebben om zich snel aan een nieuwe omgeving aan te passen en van vorm of levenswijze te veranderen[1]. In het Nederlands noemen dat gedaanteverwisseling, maar in het Engels zit er in het woord shapeshifting een stuk meer drama. 

Dus: waar ze ook vandaan kwamen, de biotopen en klimaten van Noordwest-Europa en Nieuw-Zeeland lijken kennelijk zo veel op elkaar dat misschien een bestaande soort paddenstoel zo van vorm is veranderd dat een nieuwe soort ontstaan lijkt te zijn.

Vanwege zijn zeldzaamheid heeft nog niemand onderzocht of de zwarte amaniet giftig is. Neem maar van mij aan dat ook deze soort boordevol gif zit.

Waarnemingen zijn welkom bij de Paddenstoelenkartering van de NMV, bij de NDFF Verspreidingsatlas en Waarneming.nl (of .be).

[1] Hess et al: Rapid Divergence of Genome Architectures Following the Origin of an Ectomycorrhizal Symbiosis in the Genus Amanita in Molecular Biology and Evolution - 2018. Zie hier.

Additional reporting by Kees van Vliet