Schubbige bundelzwam

Ik geef onmiddellijk toe dat de Schubbige bundelzwam (Pholiota squarrosa) er niet appetijtelijk uitziet. Toch wordt in diverse standaardwerken nog vermeld dat deze paddenstoel eetbaar is. Daarover later meer, maar eerst de basics.

[Foto: Tim van den Broek]

De schubbige bundelzwam doet zijn naam duidelijk eer aan: zowel zijn hoed als steel zijn met schubben bedekt. De hoed kan tot een doorsnede van 12 centimeter uitgroeien, waarbij deze in eerste instantie kegelvormig of bolvormig zal zijn. Later wordt deze gewelfd. De kleur van de hoed wordt afwisselend bleek geel en goudgeel genoemd. De steel is ongeveer net zo lang als de hoed breed is, wat betekent dat deze ook zo'n 12 centimeter in lengte zal kunnen zijn. Het vlees van deze paddenstoel is vrij dik, gelig van kleur en heeft een onopvallende geur. De schubbige bundelmoszwam groeit in kolonies, waarbij ze dicht op elkaar staan.

Deze zwam leeft het liefst op loofbomen, maar kan soms ook worden aangetroffen op naaldbomen. Opvallend is dat hij relatief vaak op de wortels of stamvoet van fruitbomen gevonden wordt en dat levert problemen op, want het is een zogenaamde necrotroof. Dat betekent dat een boom na infectie snel zal afsterven. Daarna leeft deze soort nog een tijdje als saprotroof: hij voedt zich met het nu dode organisme.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Pholiota, is afgeleid van het Oudgriekse woord pholis (φολίς), wat 'gehoornde schub' betekent. Het tweede deel, squarrosa is via het Latijnse woord squarrosus ('schurftig') te herleiden tot squarrous, wat 'ruw' en 'schilferig' betekent.

We keren terug naar de mogelijke eetbaarheid van de schubbige bundelzwam. Hoewel de geur hierboven is beschreven als 'onopvallend' blijkt dat men het daar in de oudere literatuur niet helemaal mee eens was. Kennelijk hadden ze een betere neus dan de schrijvers van moderne veldgidsen en handboeken, want de schubbige bundelzwam wordt afwisselend omschreven als geurend naar knoflook, radijs, citroen, ui of zelfs die van een stinkdier. Klaargemaakt zou hij smaken naar ui.

Hoewel oudere bronnen claimen dat de schubbige bundelzwam eetbaar is, zijn er diverse meldingen dat het consumeren van deze soort vergiftigingsverschijnselen heeft opgeleverd. Opvallend was dat alle patiënten ook alcoholische dranken hadden gedronken voor, tijdens of na het eten van de schubbige bundelzwam. Vervolgens kregen ze tien uur later last van overgeven en ernstige diarree.

Die vervelende effecten van de combinatie van alcohol en eten van deze zwam kennen we ook nog van de grote kale inktzwam (Coprinopsis atramentaria), al is het verschil dat hier de problemen bij de schubbige bundelzwam pas na een uur of tien merkbaar worden. Wetenschappers denken dat het mechanisme van de vergiftiging van de schubbige bundelzwam dus anders moet zijn dan die van de grote kale inktzwam.